ارزیابی کمی وضعیت بیابان زایی با استفاده از مدل مدالوس و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعة موردی: دشت شمیل- استان هرمزگان)

عباسی, امیر پلهم; امانی, حبیب اله; زارعیان, مجتبی

ارزیابی کمی وضعیت بیابان زایی با استفاده از مدل مدالوس و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعة موردی: دشت شمیل- استان هرمزگان)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ مربی دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس

² اداره کل منابع طبیعی استان هرمزگان

چکیده

امروزه بیابانزایی به عنوان یک مشکل اساسی در خیلی از نقاط دنیا مطرح میباشد. یکی از روشها برآورد میزان بیابانزایی، مدل مدالوس میباشد. در این تحقیق شدت بیابانزایی دشت شمیل در شمال شرقی شهرستان بندرعباس که یکی از مراکز عمده کشاورزی استان هرمزگان میباشد، با استفاده از مدل مدالوس مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا چهار معیار (اقلیم، خاک، پوشش گیاهی و مدیریت) و معیار منطقهای آب زیرزمینی که در روند بیابانزایی منطقه مؤثر بوده، انتخاب گردید. برای هر کدام از معیارها در مدل مدالوس شاخصهایی تعریف شده است. لایههای اطلاعاتی شاخصهای مربوط به هر یک از معیارها با استفاده از سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در نرمافزار ArcGIS^®9.3 تهیه شد. این اطلاعات بر اساس روش مدالوس امتیازدهی شده و از میانگین هندسی شاخصهای هر یک از معیارها، نقشه نهایی وضعیت هر معیار تهیه و از میانگین هندسی معیارها، نقشه وضعیت فعلی بیابانزایی منطقه تهیه گردید. نتایج نشان داد که 27/68% منطقه در کلاس بحرانی (ج)، 07/30% منطقه در کلاس بحرانی (ب)، 02/1% منطقه در کلاس بحرانی (الف) و 67/0% منطقه در کلاس شکننده (ج) قرار دارند. از بین معیارهای مورد مطالعه معیار کیفیت اقلیم به عنوان نامناسبترین و معیار کیفیت پوشش گیاهی هم به عنوان مناسبترین معیار مشخص شدند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Quantitative assessment of desertification status using MEDALUS model and GIS (Case study: Shamil Plain – Hormozgan province)

نویسندگان [English]

Amir Palham Abbasi ¹
Habibollah Amani ²
Mojtaba Zareian ²

¹ Lecturer. College of Natural Resources, Islamic Azad University, Bandarabbas Branch

² Department of Natural Resources and Watershed Management in Hormozgan

چکیده [English]

Desertification is a major problem in many parts of the world. Nowadays different methods are used to assess and map desertification. One of these methods is Medalus. In this study, the desertification severity of Shamil Plain in the northeastern of Bandar Abbas was evaluated using Medalus model. This area is one of the major agricultural areas in the Hormozgan province. For this purpose, four criteria (climate, soil, vegetation, and management) and regional groundwater, an effective criterion on the process of desertification were selected. Indicators for each criterion are defined in the model Medalus. Indicators for each criterion were prepared using geographic information systems with software ArcGIS^®9.3 .These indicators were ranked according to Medalus model. The geometric mean was then calculated and map was produced for each criteria. Desertification status map of the study area was finally prepared using the geometric mean criteria. Results showed that 68.27%, 30.07%, and 1.02% of study area are located in critical regions (C), (B), and (A) respectively; and 0.67% of the regions is located in fragile class (C). Besides climate was determined as the most inappropriate criteria and vegetation quality was measured as the most appropriate criteria.

کلیدواژه‌ها [English]

Desertification
MEDALUS
Geographic Information System
Shamil Plain

مراجع

1. احمدی، ح.، م. اختصاصی، ع. گلکاریان و ا. ابریشم. 1385. ارزیابی و تهیه نقشه بیابانزایی با استفاده از مدل مدالوس تغییریافته در منطقه فخرآباد مهریز- یزد. فصلنامه منابع طبیعی ایران، 59(3): 519-532.

2. بخشندهمهر، ل.، س. سلطانی و ع. سپهر. 1392. ارزیابی وضعیت فعلی بیابانزایی و اصلاح مدل مدالوس در دشت سگزی اصفهان. فصلنامه مرتع و آبخیزداری. 66(1): 27-41.

3. خنامانی، ع.، ح. کریمزاده، ر. جعفری و ا. گلشاهی. 1392. ارزیابی کمی وضعیت فعلی بیابانزایی با استفاده از مدل مدالوس (مطالعۀ موردی: دشت سگزی). کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابعطبیعی، 4(1): 13-25.

4. زهتابیان، غ.، ح. احمدی، ح. خسروی و ع. رفیعی امام. 1384. روش تهیه نقشه بیابانزایی با استفاده از مدل مدالوس در ایران. بیابان، 10(1): 205-223.

5. زهتابیان، غ.، ح. احمدی، م. اختصاصی و ح. خسروی. 1386. واسنجی مدل مدالوس به منظور ارائه یک مدل منطقهای برآورد شدت بیابانزایی در منطقه کاشان. مجله منابع طبیعی ایران، 60(3): 727-744.

6. سپهر، ع.، م. معیری، م. اختصاصی و س. آقاجانی. 1387. بررسی کاربرد روش مدالوس به منظور ارائه یک مدل منطقهای برای ارزیابی و تهیه نقشه بیابانزایی. فصلنامه منابع طبیعی ایران، 61(3): 537-554.

7. غلامپور، م.، م. خسروشاهی و ج. برخورداری. 1387. تعیین قلمرو مناطق بیابانی استان هرمزگان از جنبه ژئومرفولوژی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15(33): 485-492.

8. مهندسین آبراه ساز شرق. 1391. مطالعات جامع منابع طبیعی و آبخیزداری- گزارش خاکشناسی شمیل. اداره کل منابع طبیعی استان هرمزگان. 110 صفحه.

9. مهندسین آبراه ساز شرق. 1391. مطالعات جامع منابع طبیعی و آبخیزداری- گزارش تلفیق و سنتز شمیل. ادارة کل منابع طبیعی استان هرمزگان. 85 صفحه.

10. هنردوست، ف.، ع. نیکوئی و ا. قزلسفلو. 1391. پهنهبندی وضعیت فعلی بیابانزایی با استفاده از روش مدالوس (مطالعة موردی: حوضة آبخیز تروتی- گنبد کاووس). مجموعه مقالات اولین همایش ملی بیابان، مرکز تحقیقات بینالمللی تهران. 52-59.

11. هنردوست، ف.، م. اونق و و. ب. شیخ. 1390. ارزیابی وضعیت فعلی بیابانزایی دشت صوفیکم- منگالی در شمال غربی استان گلستان. پژوهشهای حفاظت آب و خاک، 18(3): 213-219.

12. Arnalds Ó, Archer S. 2000. Rangeland desertification. Series: Advances in Vegetation Science, Vol. 19, Springer, 209 p.

13. Babaev A. 1985. Methodological principals of desertification processes assessment and mapping. Turkmenistan: Desert Research Institute, Ashgabat.

14. Bathurst J, Kilsby C, White S, Brandt C, Thornes J. 1996. Modelling the impacts of climate and land-use change on basin hydrology and soil erosion in Mediterranean Europe. Mediterranean Desertification and Land Use: 355-387.

15. Benabderrahmane M, Chenchouni H. 2010. Assessing environmental sensitivity areas to desertification in Eastern Algeria using Mediterranean desertification and land use “MEDALUS” model. International Journal of Sustainable Water and Environmental Systems, 1(1): 5-10.

16. Fozooni L, Fakhiri A, Ekhtesasi M, Kazemi Y, Mohammadi H, Shafey H. 2012. Assessment of desertification using MEDALUS model, with emphasis on wind and water indices (Case study: Sistan province, Iran). Elixir International Journal, 46: 8067-8071.

17. Hosseini S, Sadrafshari S, Fayzolahpour M. 2012. Desertification hazard zoning in Sistan Region, Iran. Journal of Geographical Sciences, 22(5): 885-894.

18. Kannan A. 2012. Global Environmental Governance and Desertification: A Study of Gulf Cooperation Council Countries. Concept Publishing Company, 382 p.

19. Kosmas C, Ferrara A, Briassouli H, Imeson A. 1999. Methodology for mapping environmentally sensitive areas (ESAs) to desertification. The Medalus project: Mediterranean desertification and land use Manual on key indicators of desertification and mapping environmentally sensitive areas to desertification, Project report, European Commission, 31-47.

20. Rangzan K, Sulaimani B, Sarsangi A, Abshirini A. 2008. Change detection mineralogy, desertification mapping in East and Northeast of Ahvaz city, SW Iran using combination of Remote sensing methods, GIS and ESA model. Global Journal of Environmental Research, 2(1): 42-52.

21. Sepehr A, Hassanli AM, Ekhtesasi M, Jamali J. 2007. Quantitative assessment of desertification in south of Iran using MEDALUS method. Environmental Monitoring and Assessment, 134(1-3): 243-254.

22. Verón SR, Paruelo JM, Oesterheld M. 2006. Assessing desertification. Journal of Arid Environments, 66(4): 751-763.

23. Yang X, Zhang K, Jia B, Ci L. 2005. Desertification assessment in China: An overview. Journal of Arid Environments, 63(2): 517-531.

24. Zehtabian GR, Amiraslani F, Khosravi H. 2006. The reapplication of MEDALUS methodology in Kashan desertified region, Iran. In: 14th International Soil Conservation Organization Conference. Water Management and Soil Conservation in Semi-arid Environments. Marrakech, Morocco. May 14-19, 2006 (ISCO 2006). pp 1-5.

25. Zehtabian GR, Ahmadi H, Khosravi H, Rafiei EA. 2005. The approach of desertification mapping using MEDALUS methodology in Iran. Biaban, 10(1): 205-220.